んです - jak to działa?

W tym artykule zagłębimy się w tajemnicze んです. Jest to jedno z bardziej problematycznych zagadnień w języku japońskim, ponieważ nie da się wyrazić jego znaczenia w tłumaczeniu. Jest to niuans słyszalny dla native speakera, ale dla uczących się — całkowicie nic niewnoszący dodatek, choć mam nadzieję, że ten artykuł pomoże wam nie tylko zrozumieć tę konstrukcję, ale i ją „poczuć”.

Zapraszam do artykułu. 

 

{getToc} $title={Table of Contents}

 

Zanim zaczniemy

Zanim przejdę do wytłumaczenia tego zagadnienia, warto wiedzieć, że poza んです możemy spotkać takie formy jak のです・んだ・のだ. Dobór formy będzie związany oczywiście z poziomem grzeczności wypowiedzi. Te formy dajemy po czasownikach w formie prostej oraz い - przymiotnikach. 

Z kolei po rzeczownikach i tzw. な - przymiotnikach dodajemy なんです・なのです・なんだ・なのだ

Ustawiając to w kolejności od najpełniejszej do najbardziej potocznej mamy: 

のです→んです→のだ→んだ

A z dodatkowym な wygląda to następująco: 

なのです→なんです→なのだ→なんだ

Definicja słownikowa 

Gdy zaczynałem uczyć się japońskiego i próbowałem znaleźć jakieś informacje na temat んです, większość źródeł i słowników wyjaśniały tę konstrukcję jako: „konstrukcja, która dodaje do wypowiedzi wyjaśnienie”. 

Tak, też tym wytłumaczeniem nie byłem nigdy usatysfakcjonowany. 

Natomiast jeśli wpiszemy んです do słownika, otrzymamy następujący wynik:

źródło: jisho.org

Poza tym, że んです możemy spotkać jako のです, słownik podaje jeszcze szereg wyrażeń, które nie rozwiązują naszego problemu. 

Spójrzmy na te zdania i spróbujmy ustalić różnicę, sugerując się definicjami ze słownika.

頭「あたま」- głowa

痛い「いたい」- dosł. bolący

    頭が痛いです。

    頭が痛いんです。

Używając prostego języka, oba zdania przetłumaczymy jako: 

Boli mnie głowa. 

Według słownika drugie zdanie moglibyśmy przetłumaczyć na przykład jako: 

Jest tak, że boli mnie głowa.  

Fakt jest taki, że boli mnie głowa. 

Te tłumaczenia są poprawne, ale czy powiemy tak podczas zwyczajnej rozmowy? Raczej nie. 

Słownik może i podaje znaczenie tej konstrukcji, ale nie podaje za to, że jest to konstrukcja unikatowa dla języka japońskiego i w wielu językach świata nie ma ona swojego odpowiednika. Ale nie oznacza to, że inne języki (w tym polski) nie mają konstrukcji lub słów, która mniej lub bardziej oddadzą znaczenie んです. 

Kiedy więc użyjemy którego zdania? 

Niestety ciężko odpowiedzieć na to pytanie jednym zdaniem. Najlepiej zacznijmy od wyjaśnienia, o co chodzi z tym “wyjaśnieniem”. 

Kontekst wypowiedzi

Żeby dobrze przedstawić tę funkcję んです, zawsze musimy spojrzeć na daną sytuację z szerszej perspektywy, czyli kontekst. 

Powyższe zdanie: 頭が痛いんです nie nakreśla nam w żaden sposób okoliczności, w jakich zostało wypowiedziane, więc nie mamy możliwości stwierdzić, dlaczego zostało tam użyte んです.

Więc jak to działa? 

Wyobraźmy sobie następującą sytuację: są dwie osoby i jedna z nich trzyma się za głowę. Po mimice twarzy i zachowaniu jeden z osób widzimy, że nie czuje się najlepiej. Rozmowa między nimi może wyglądać następująco:

Aさん：どうしたんですか。

Co się dzieje?

Bさん：頭が痛いんです。

Boli mnie głowa. 

Przede wszystkim musimy zacząć od tego, że obie osoby posiadają te same informacje dotyczące kontekstu, czyli sytuacji, w której się znajdują. 

Osoba A pytając „Co się dzieje?”, pyta o tę konkretną sytuację, o ten konkretny kontekst. Widząc osobę B trzymającą się za głowę, „szuka” wyjaśnienia. To tak jakby osoba A pytała, dlaczego osoba B trzyma się za głowę — co jest powodem takiego zachowania? Nie jest to naturalne zachowanie (przecież normalnie nikt nie trzyma się cały dzień za głowę), więc osoba A potrzebuje wyjaśnienia, dlaczego akurat w tej konkretnej sytuacji osoba B trzyma się za głowę. 

んです w tym konkretnym pytaniu pokazuje właśnie ten niuans: „szukanie” wyjaśnienia tego konkretnego zachowania. 

Osoba odpowiadająca na zadane w ten sposób pytanie naturalnie i bez zastanowienia doda do swojej wypowiedzi んです. Skoro osoba A potrzebuje wyjaśnienia odnośnie do tego konkretnego zachowania, to osoba B to wyjaśnienie poda, również używając んです. 

Nie jest to zwykłe, suche stwierdzenie faktu. Takie fakty możemy przeczytać na przykład na stronie medycznej: przy wysokim ciśnieniu boli głowa. 

んです w odpowiedzi osoby B to wyjaśnienie tego konkretnego zachowania. 

んです w języku polskim

Czy w języku polskim można jakoś przełożyć i pytanie, i odpowiedź, aby pokazać ten niuans, który んです wyraża? W pewien sposób tak. 

W języku polskim często używamy litery „a” na przykład: „A wiesz…”; „A byłam dzisiaj w sklepie…” itp. Ta jedna litera to spójnik oznaczający: 

 

- przeciwstawność

- uzupełnienie

- wynik

- objaśnienie

- wzmocnienie

- wyraz zaskoczenia, zdziwienia

A: O, a co się stało?

B: A wiesz… boli mnie głowa.

WAŻNE: „a” nie zawsze będzie dobry tłumaczeniem. W naszym języku funkcjonuje też słowo „przecież”, które w pewien sposób również pokrywa się znaczeniowo z japońskim んです.

Teraz już wiemy, co oznacza んです, więc spróbujmy ustalić, w jakim kontekście mogłoby paść zdanie 頭が痛いです.

Na przykład, gdy ktoś mówi do siebie「あ、頭が痛い！」lub gdy opisujemy jakąś ogólną prawdę: 

使いすぎる「つかいすぎる」= używać za dużo

「スマホを使いすぎると、頭が痛い」

Jak używasz za dużo smartfona, to boli głowa.

Sytuacja nr 2 

Wyobraźmy sobie znowu dwie osoby. Jedna z nich siedzi z bardzo smutnym wyrazem twarzy. 

元気「げんき」= (tu: nastrój)

猫「ねこ」= kot 

Aさん：どうしたんですか。元気なさそうね。　

Co się stało? Wyglądasz na przygnębioną*. 

Bさん：うちの猫がいなくなったんだ。

Nasz kotek gdzieś zniknął. 

Osoba A podobnie jak w poprzedniej sytuacji dopytuje, co się stało, ponieważ widzi drugą osobę, która jest przygnębiona. Dlaczego osoba B jest przygnębiona w tej konkretnej sytuacji? Osoba A potrzebuje wyjaśnienia. 

Osoba B (np. mała dziewczynka) tłumaczy swoje przygnębienie tym, że jej kotek gdzieś się zapodział (i właśnie dlatego jest przygnębiona). Taki właśnie „nawias” musimy sobie wyobrażać w głowie, kiedy słyszymy んです na końcu zdania i kiedy padło ono jako odpowiedź na pytanie. 

* 元気がなさそう to połączenie 元気がない + gramatyki そう w potocznej formie なさそう (nie jest to do końca poprawne gramatycznie, ale tak się przyjęło szczególnie w języku mówionym). Gramatyka そう pokazuje, że my odnosimy takie wrażenie, że (w tym przypadku) druga osoba jest przygnębiona czy dosł. nie ma nastroju; energii życiowej. 

Sytuacja nr 3 

Nie zawsze wyjaśnienie będzie poprzedzone pytaniem. Czasami będziemy chcieli coś wyjaśnić, by się z czegoś wytłumaczyć. Bardzo popularnym przykładem jest wytłumaczenie swojego spóźnienia. 

Wyobraźmy sobie, że przychodzimy spóźnieni do klasy na zajęcia. Sensei patrzy na nas oczekująco. My wiemy, że się spóźniliśmy, więc od razu chcemy się wytłumaczyć. 

遅れる「おくれる」- spóźnić się

来ない「こない」- nie przyjechać (forma przecząca od くる)

遅れてすみません。バスが来なかったんです。

Przepraszam za spóźnienie. Autobus nie przyjechał.

Jeśli nie dodamy んです, to nasze wytłumaczenie, nie będzie brzmiało jak wytłumaczenie, tylko jak suche stwierdzenie faktu, który niekoniecznie ma związek z naszym spóźnieniem.   

Podsumowując: 

んです jest używane, gdy wszystkie osoby zaangażowane w rozmowę współdzielą kontekst, który nie do końca jest zrozumiały dla wszystkich. 

んです w pytaniu 

W poprzedniej sekcji już pokrótce omówiliśmy funkcje んです w pytaniu, ale wydaje mi się, że warto to zagadnienie omówić dokładniej. Posłużę się tutaj zdaniami z podręcznika Minna no Nihongo 2, rozdział 26, gdzie przedstawione jest właśnie zagadnienie んです.

Zdania z zadania 4 (str. 5)

会社「かいしゃ」- firma

父「ちち」- tata

仕事「しごと」- praca

手伝う「てつだう」- pomagać

Aさん: どうして会社をやめるんですか。

Dlaczego odchodzisz z firmy?

Bさん: 父の仕事を手伝うんです。

Bo będę pomagał tacie w pracy.

Zacznijmy od pytania. 

Żeby takie pytanie (z użyciem んですか) mogło paść, to osoba A musiała być jakoś zaangażowana w sytuację. 

Mogła na przykład widzieć, jak osoba B przygotowuje się do rozmowy z szefem. Mogła też być świadkiem, jak składa wypowiedzenie, albo usłyszała, jak osoba B z kimś na ten temat rozmawia. 

I wtedy poprzez to んです jakby dopytujemy, odnosząc się do bardzo konkretnego kontekstu lub prościej: pytanie nie pada z kosmosu.

Dlaczego んです pada w odpowiedzi, myślę, że jest już oczywiste. 

Bez んです i pytanie, i odpowiedź brzmiałoby dość nienaturalnie — jakby i pytanie, i odpowiedź padły przypadkowo. 

Wyobraź sobie, że wchodzisz do pokoju i pytasz, dlaczego ktoś odchodzi z firmy, nie mając żadnego powodu, aby takie pytanie zadać. Osoba, której to pytanie zostało zadane, mogłaby się zdziwić i zapytać: “Ale o co chodzi? Skąd takie pytanie?” Przez dodanie んです osoba, która pyta, pokazuje, że wie lub domyśla się, co się dzieje i chcę potwierdzić swoje domysły. 

W tej sytuacji dodanie んです (jako podkreślenie powodu) brzmi dla japońskiego ucha bardzo naturalnie. 

Inny przykład (również z tej samej książki)

引っ越し「ひっこし」- przeprowadzka

狭い「せまい」- wąski; ciasny (np. pomieszczeniach)

今「いま」- teraz; obecnie

Aさん: どうして引っ越しするんですか。

Dlaczego się przeprowadzasz?

Bさん: 今のうちは狭いんです。

Bo obecne mieszkanie jest ciasne.

Podobnie jak w poprzedniej sytuacji musimy wyobrazić sobie okoliczności, w jakich takie pytanie (z użyciem んです) mogło paść. Może być sporo takich sytuacji. Ktoś po prostu widzi, że dana osoba się pakuje; być może ktoś to oznajmił oficjalnie, a potem osoba B dopytuje dlaczego. Naturalnych sytuacji do spytania o powód może być naprawdę dużo.

A odpowiedź to po prostu podanie tego powodu z doczepionym んです jako podkreślenie, że to jest właśnie powód. 

Znaczenie なの 

Zanim przejdziemy dalej, to chciałbym wspomnieć o tym, że w luźnej rozmowie zarówno w pytaniu, jak i odpowiedzi zamiast んです czy jakiegokolwiek wariantu omówionego na wstępie może pojawić się partykuła の  (lub なの jeśli bezpośrednio przed jest rzeczownik lub な-przymiotnik). Wtedy jest to partykuła pytająca tak jak か tylko należy pamiętać, że używamy jej w takich sytuacjach jakbyśmy użyli んですか. Jest to po prostu skrócona forma.

Czyli powyższe zdania można przedstawić na przykład w ten sposób. 

Sytuacja 1:

Aさん: どうして会社をやめるの？。

Dlaczego odchodzisz z firmy?

Bさん: 父の仕事を手伝うのだ。

Bo będę pomagał tacie w pracy.

Sytuacja 2:

Aさん:　どうして引っ越しするの？。

Dlaczego się przeprowadzasz?

Bさん: 今のうちは狭いんだ。

Bo obecne mieszkanie jest ciasne.

Zrobiłem taki mix, czyli の w pytaniu i różne warianty w odpowiedzi. 

Należy pamiętać, że przy stosowaniu partykuły の — jako partykuły pytającej na końcu zdania — należy zaakcentować to intonacją rosnącą. 

Gdy chcemy coś potwierdzić

Sytuacja 1

Wyobraźmy sobie, że osoby A i B są na jakimś przyjęciu, gdzie jest dużo gości i nagle dostrzega osobę C z obrączką na palcu. 

Na podstawie tej obserwacji osoba A dochodzi do wniosku, że osoba C wzięła ślub. I teraz chce to w jakiś sposób potwierdzić. Zadaje więc osobie B następujące pytanie:

彼女「かのじょ」- ona

結婚「けっこん」- ślub

彼女は結婚しているんですか。

Czy ona wzięła ślub?* 

Jak można wywnioskować z tego krótkiego wstępu, osoba A nie wzięła tego pytania z powietrza. Zauważa obrączkę, więc teraz dopytuje, czy rzeczywiście tak jest. 

Konstrukcja んです ma zastosowanie również w takiej sytuacji, gdy dopytujemy w celu potwierdzenia naszych „podejrzeń”.

*dosł. powinniśmy przetłumaczyć to zdanie jako „czy ona jest zamężna”, ponieważ forma ciągła wskazuje na obecny stan, w jakim ta kobieta się znajduje a tłumaczenie „czy ona wzięła ślub” sugeruje bardziej czas przeszły. Więcej o czasownikach dokonanych i niedokonanych przeczytasz w tym artykule. 

Sytuacja 2

Siedzimy w domu, gdy nagle słyszymy, jak rozlega się dźwięk otwieranych drzwi. Wraca nasz domownik. Idziemy go przywitać i widzimy, że jest cały przemoczony. 

Domyślamy się, że prawdopodobnie pada deszcz, bo jaki mógłby być inny powód tego, że ktoś jest tak mokry. I dopytujemy, by się upewnić:

雨「あめ」- deszcz

降る「ふる」- padać (o deszczu)

雨が降っているの？

Deszcz pada?

W polskiej wersji też należy wyobrazić sobie odpowiednią intonację pokazującą dopytywanie, gdy mamy podejrzenie, podstawy, by się czegoś domyślać. 

Przypominam, że tutaj の na końcu pytania to właśnie pozostałość po końcówce のですか, której używa się w potocznej rozmowie.

Pytania bez んです

Czy powyższe pytania można zadać bez んです? Oczywiście! 

W sytuacji 1 pytanie 彼女はけっこんしていますか mogła zadać osoba, która po prostu jest ciekawa i chciała wiedzieć, jak wygląda życie drugiej osoby; co u tej osoby się pozmieniało. I wtedy takie pytania pada z powietrza, bo nie było podstaw do tego, żeby takie pytanie zadać — zwykła ciekawość. 

Ewentualnie można sobie wyobrazić, że ta osoba, o którą pytamy — nazwijmy ją Aさん — była tematem rozmowy. I nagle pada pytanie:

ちなみに、Aさんは結婚していますか。

A tak przy okazji A-san to wyszła za mąż?

W sytuacji 2 możemy np. wyobrazić sobie taką scenę, że planujemy wyjście na spacer. I ktoś pyta drugą osobę, czy na dworze pada. Ale nie dlatego, że ma jakieś podejrzenia, bo np. słyszy ten deszcz albo tak jak wcześniej — ktoś przychodzi mokry do domu — tylko po prostu chce wiedzieć, czy pada, bo chce wyjść na spacer. 

散歩「さんぽ」- spacer

行く「いく」- iść

思う「おもう」- myśleć

Aさん:　今、雨降っていますか。 

Pada teraz?

Bさん:　いや、降っていないよ。どうして？ 

Nie, a dlaczego pytasz?

Aさん:　あ、ちょっと散歩に行こうと思って・・・ 

A pomyślałam, że może pójdziemy na spacer…

Podsumowując tę sekcję — gdy chcemy coś potwierdzić, dopytać o coś, co coś przykuło naszą uwagę warto dodać んです do pytania, by brzmiało ono naturalnie.

Dopytanie o to, co zobaczyliśmy lub usłyszeliśmy w rozmowie 

W tej sekcji za pomocą んです będziemy dopytywać o szczegóły dotyczące tego, o czym mówi nasz rozmówca (sytuacja A) oraz o tym, co zauważymy u naszego rozmówcy (sytuacja B).

Sytuacja A

Przykład 1

Wyobraźmy sobie, że dwóch znajomych ze sobą rozmawia i jeden z nich opowiada o swoich wakacjach.

今年「ことし」- ten rok

夏休み「なつやすみ」- wakacje

初めて「はじめて」- po raz pierwszy

日本「にほん」- Japonia

行きます「いきます」- iść; jechać; udać się

Aさん: 今年の夏休みに、初めて日本に行きました。

W tym roku w wakacje po raz pierwszy pojechałem do Japonii.

Bさん: へえ、日本のどこに行ったんですか。

Ooo, i gdzie dokładnie byłeś?

Pan A nagle (tak sam z siebie) nam mówi, że był w Japonii w te wakacje. My podłapaliśmy temat i dopytujemy o szczegóły. W takiej sytuacji (kontekście) んです dobrze się wpasowuje, zaznaczając, że pytanie nawiązuje do wypowiedzi.

Przykład 2

Pan A zaprasza pana B na przyjęcie z jakiejś okazji, które ma odbyć się jutro. Niestety pan B musi odmówić.

明日「あした」- jutro

来ます「きます」- przychodzić

用事「ようじ」- obowiązki; sprawy do załatwienia

他の「ほかの」- inne

約束「やくそく」- obietnica; umówione spotkanie

Aさん: 明日のパーティーに来ませんか。

Nie wpadłbyś jutro na przyjęcie?

Bさん: あ、ごめん、明日はちょっと・・・ 

Sorry, jutro nie bardzo…

Aさん: 何か用事があるんですか。

Masz jutro jakieś obowiązki?

Bさん: ええ、他の約束があるんだ。

A mam inne zobowiązania.

Pan A pyta, czy pan B nie wpadłby na jutrzejsze przyjęcie. Niestety pan B delikatnie odmawia używając ちょっと (więcej o ちょっと znajdziesz tu). Pan A dopytuje: a co, masz jakieś obowiązki? 

Pan B daje jeszcze wyjaśnienie, czy też powód, dla którego nie może przyjść, dodając んだ na końcu.

Sytuacja B

Przykład 1

Drugim użyciem w tej sekcji będzie dopytanie kogoś o coś, co zauważyliśmy u danej osoby. Czyli nie dopytujemy o to, co ktoś powiedział, tylko o coś, co nas zainteresował i chcemy poznać jakieś szczegóły.

Przykładowo Pani A zauważyła, że Pani B ma na elegancki naszyjnik i dopytuje o niego.

買う「かう」- kupować

彼氏「かれし」- chłopak (jako partner)

Aさん: すてきなネックレスですね。どこで買ったんですか。

Super naszyjnik. Gdzie go kupiłaś?

Bさん: あ、これ、彼氏にもらったの。

To? Dostałam od chłopaka. 

Mamy tutaj połączenie dopytania w pytaniu pani A oraz wyjaśnienia w odpowiedzi pani B.

Sytuacja 2

To, co zauważymy, nie zawsze musi być rzeczą. Może to być np. konkretne zachowanie. 

Wyobraźmy sobie, że siedzimy przy stole z kilkoma osobami i zauważyliśmy, że jedna z nich nic nie je. Możemy więc dopytać.

食べないんですか。

Nie jesz?

Ewentualnie: 

どうして食べないんですか。 

Dlaczego nie jesz?

Sytuacja 3

Jesteśmy na zabawie i dostrzegamy, że ktoś prawie w ogóle nie tańczy.

踊る「おどる」tańczyć

苦手「にがて」być w czymś słabym; nie przepadać 

・あまり踊らないんですね。

Prawie w ogóle nie tańczysz, co?

・まあ、踊るのが苦手なんだ。

Taa, nie czuję się w tańcu zbyt dobrze.

I znowu mamy połączenie dopytania oraz wyjaśnienia, co często idzie ze sobą w parze.

I na tym chciałby zakończyć tę część artykułu dotyczącego んです. Skupiliśmy się tutaj głównie na wyjaśnieniu i dopytywaniu o to, co zaobserwowaliśmy i gdy chcemy poznać jakieś szczegóły. Wtedy użycie んです sprawia, że dane zdanie czy pytania nie pada z powietrza, tylko nawiązuje do sytuacji.

Naprawdę ciężko zawrzeć んです w tłumaczeniu, więc mam nadzieję, że poczuliście trochę jak tego używać.

W ramach praktyki poszukajcie przykładów, które będą odzwierciedlać przedstawioną w tym artykule teorię :) 

A już niedługo pojawi się kolejna część z innymi funkcjami. 

Wsparcie

Jeśli podoba Ci się to, co robię i jest to przydatne, możesz okazać

wsparcie, zostając moim patronem 

https://patronite.pl/nippongo20

bądź stawiając mi symboliczną kawę. Będę wdzięczny za każdą 😌👍

https://buycoffee.to/nippongo

Źródła: 

- Minna no Nihongo 2

- 上級への扉 - Tobira: Gateway to Advanced Japanese

- Shikaura Y., Komura Chi,  効果的な「んです」教授法の一試案

- Praktyka własna