Czym są czasowniki przechodnie i nieprzechodnie w języku japońskim?

W tym artykule dowiesz się, czym są czasowniki przechodnie i nieprzechodnie w języku japońskim. Artykuł jest dość długi, ale sam temat, choć może nie jest aż tak trudny do przyswojenia, charakteryzuje się sporą liczbą zasad, które rzadko są poruszane w książkach kursowych, czy innych źródłach.  

 

Postaram się przedstawić to zagadnienie z dość praktycznej perspektywy. Przedstawię:

• cechy, oraz sposoby na to jak rozróżnić te czasowniki w tekście;
  
• podział tych czasowników ze względu na kilka cech;
  
• różnicę między formą bierną a czasownikami nieprzechodnimi. 

Dodatkowo (pobieżnie) wspomnę również o:

• formie sprawczej 
• czasownikach w formie  ～ている
• konstrukcji ～ようです

 

Zapraszam do lektury 😄

 

SPRAWDŹ PRZED PRZECZYTANIEM ARTYKUŁU!

By ułatwić rozróżnienie o czym w danym momencie mówię umówmy się że:

• podmiot to wykonawca czynności
• czasownik (orzeczenie) to czynność jaką ten wykonawca robi
• dopełnienie to uzupełnienie czasownika, które odpowiada na pytania: co; kogo; czego; z kim; z czym; o kim; o czym; komu; czemu;

- informacje zawarte w tym artykule będą zrozumiałe dla osób na poziomie N4/N3 i wyżej. Osoby na poziomie N5 też mogą skorzystać z wiedzy przekazanej w tym artykule, ale może on stanowić małe wyzwanie.

- forma bierna czasowników ma w języku japońskim kilka zastosowań, jednak w tym artykule mówię tylko o stronie biernej, która informuje nas o tym, że dana czynność została wykonana, a jej wykonawca jest nieznany, oczywisty, lub nieistotny, np. Dom został zburzony (storna bierna od zdania Zburzyć dom).

- w artykule wspominam również o formie sprawczej (jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o formie sprawczej, jak ją stworzyć, co oznacza, itp. zajrzyj tutaj).

- w dalszych przykładach będę zaznaczać czasowniki przechodnie na żółto, a nieprzechodnie na niebiesko.

   

Jeżeli już wszystko jasne to zaczynamy!

 

 {getToc} $title={Table of Contents} 

 

 

Czym są czasowniki przechodnie i nieprzechodnie w języku japońskim?

Czasowniki w języku japońskim są podzielone na wiele różnych grup. Jedną z takich grup jest właśnie podział na czasowniki przechodnie i nieprzechodnie. Ujmując to najprościej czasowniki przechodnie to takie czasowniki, które łączą się z dopełnieniem poprzez partykułę を. Na przykład:
 

• 水を飲む。 Pić wodę (pić co? wodę)
  
• すしを食べる。Jeść sushi (jeść co? sushi)
  
• 本を読む。Czytać książkę (czytać co? książkę)
  

 

Jak widać na powyższych przykładach, poszczególne czasowniki opisują działanie względem jakiejś rzeczy. 

 

Z kolei czasowniki nieprzechodnie charakteryzują się tym, że przy rzeczownikach, do których się odnoszą nie pojawia się partykuła を (z małym wyjątkiem, który opiszę w dalszej części artykułu).
 

• 天気 (てんき)が  変 (か) わった。Pogoda się zmieniła.
• まどガラスが  われた。Szyba w oknie się zbiła.
• はが  おちた。Liście spadły.
  

Analiza nazw japońskich

Przeanalizowanie terminów w języku japońskim pomoże lepiej zrozumieć cechy poszczególnych czasowników. Czasowniki przechodnie to po japońsku 他動詞 (たどうし), a nieprzechodnie 自動詞 (じどうし). Jak można zauważyć, wspólną częścią obu słów jest 動詞 (どうし), czyli czasownik. Obie nazwy różni pierwsze kanji. Spójrzmy zatem, co poszczególne znaki oznaczają.

他 możemy przeczytać również jako ほか , czyli inny np. ktoś inny. W języku chińskim 他 oznacza on, czyli przedstawia osobę trzecią. To pokazuje, że 他動詞 to czasowniki przedstawiające czynności wykonywane przez kogoś, więc nie dzieją się same z siebie i potrzebują kogoś, kto daną czynność wykona (wykonawcę czynności).

自 to kanji występujące w takich słowach jak 自分 (じぶん), 自己 (じこ) i oznacza siebie, ja (ang. myself; oneself). To podpowiada, że czasowniki 自動詞 określają czynności, które dzieją się same z siebie lub pokazują stan, w jakim ktoś lub coś się znajduje i nie wykorzystują partykuły をw połączeniu z dopełnieniem. W takim przypadku często zdania, które zawierają czasownik nieprzechodni będziemy tłumaczyć dodając "się". 

Podstawowe cechy obu grup

Przeanalizujmy poniższe zdania, które pokażą nam podstawową cechę czasowników przechodnich i nieprzechodnich. 

Czasowniki nieprzechodnie  (自動詞).

• 子どもが  ねる。Dziecko śpi.
  
• ドアが  あく。Drzwi się otwierają. (Aby powiedzieć "drzwi są otwarte", trzeba będzie zapisać to formie ～ている, o czym napiszę w dalszej części artykułu.)
  

 

Czasowniki nieprzechodnie nie mają dopełnienia. Dlaczego? ponieważ zapytanie, Dziecko co? Śpi, nie ma zbytnio sensu.

 

W języku polskim i japońskim, czasowniki, które nie mają dopełnienia, nie mają również strony biernej. A więc, zdanie przykładowe 子どもが  ねる (Dziecko śpi) nie może być przedstawione w stronie biernej, co jest jedną z cech czasowników nieprzechodnich.  

 

UWAGA#1 Czasami w niektórych słownikach elektronicznych podane są formy bierne od czasowników np. ねる. Należy jednak pamiętać, że forma bierna ma kilka zastosowań, ale o tym może w innym artykule 😉

 

Dodatkowo przy podmiocie, czyli w tym przypadku 子ども (dziecko), znajduje się partykuła が, która wskazuje nie tyle wykonawcę czynności ile obiekt, z którym coś się dzieje (co się dzieje z dzieckiem? śpi).  

 

Drugie zdanie, ドアが  あく (Drzwi się otwierają), jeszcze bardziej podkreśla, że z daną rzeczą coś się dzieje, więc nie potrzebujemy wykonawcy tej czynności. W zdaniach z czasownikami nieprzechodnimi nie da się wstawić podmiotu,  który daną czynność by wykonał, ponieważ dzieje się ona sama z siebie. 

 

UWAGA#2 Zdanie ドアが  あく jest jedynie przykładem książkowym, i aby pojawiło się w normalnym zdaniu musi zaistnieć odpowiednia sytuacja np.:

このボタンを   おすと ドアが   あく= Jeśli naciśniesz ten guzik, to drzwi się otworzą.

 

Czasowniki przechodnie (他動詞).

• 子どもが　おもちゃを　こわした。

　　　　　　　  　↓

                   おもちゃが　子どもに　こわされた。 (strona bierna)

Czasowniki przechodnie to takie, które mają dopełnienie. To znaczy, że czasownik, w tym przypadku こわす (zepsuć), odnosi się do dopełnienia; zbić co? zabawkę. 

 

Cechą charakterystyczną zdań z czasownikami przechodnimi jest również to, że można je wyrazić w stronie biernej. Zdanie Dziecko zepsuło zabawkę można w prosty sposób zamienić na Zabawka została zepsuta przez dziecko. 

 

W zdaniach z czasownikami przechodnimi potrzebujemy kogoś, kto tę czynność wykona. Kolejny ważny punkt to obecność partykuły を przy dopełnieniu, czyli w tym przypadku przedmiocie, na którym została wykonana czynność. 

Te podstawowe cechy w dużym stopniu pozwolą na identyfikację czy mamy do czynienia z czasownikiem przechodnim, czy nieprzechodnim. 

 

Zanim jednak pójdziemy dalej, chciałbym przedstawić pewną specyficzną cechę czasowników wyrażających ruch. 

Wyjątek z czasownikami ruchu

Czasowniki wyrażające ruch można czasami spotkać z partykułą を, lecz mimo to zaliczamy je do grupy nieprzechodniej. Dlaczego? Spójrzmy jeszcze raz na zdania z czasownikami przechodnimi.

 

• 水を飲む。 Pić wodę (pić co? wodę).
  
• すしを食べる。Jeść sushi (jeść co? sushi).
  
• 本を読む。Czytać książkę (czytać co? książkę).

 

W przypadku czasowników przechodnich mamy do czynienia z sytuacją, że robimy coś z naszym obiektem — wodę pijemy, sushi jemy, a książkę czytamy. W każdym z tych przypadków coś robimy z danym przedmiotem, co może powodować jakieś zmiany — wody i sushi nam ubywa, a w książce przekręcamy strony.

 

W przypadku czasowników ruchu wykonujemy jakieś działanie, ale tylko względem jakiegoś miejsca nie wpływając bezpośrednio na nie. Możemy to podzielić na dwa przypadki. Będziemy potrzebować do tego kilka czasowników wyrażających ruch. Niech będą to: 

 

• 出る (でる) - wychodzić; opuszczać, 
• 歩く (あるく) - iść pieszo, 
• 渡る (わたる) - przechodzić przez, 
• 離れる (はなれる) - oddalać się.

① Partykuła を przy punkcie startowym

Czasowniki 出る oraz 離れる oznaczają opuszczenie jakiegoś miejsca, więc będą używane względem jakiegoś punktu, od którego będziemy się oddalać. 

 

• 家を 出る (いえをでる) - opuszczać dom (wychodzić z domu)
• 実家を  離れる (じっかをはなれる) - opuszczać dom rodzinny (dosł. oddalać się; odseparować)

 

W tym przypadku, mimo że bezpośrednio przed czasownikami でる i はなれる jest partykuła を to tak naprawdę my nic z tymi rzeczami nie robimy. Wykonujemy jedynie względem nich ruch, tu oddalamy się od nich. 

② Partykuła を przy miejscach względem, których się przemieszczamy

 歩く i 渡る to przykłady czasowników nieprzechodnich, które w połączeniu z partykułą を pokazują przemieszczanie się względem jakiegoś miejsca. 

 

• 公園を  歩く (こうえんをあるく) - spacerować po parku
• 横断歩道を  渡る (おうだんほどうをわたる) - przechodzić przez przejście dla pieszych

 

Powyższe przykłady pokazują ruch względem jakiegoś konkretnego miejsca. Partykuła を w zdaniu 公園を歩く pokazuje, że czynność あるく odbywa się po całym parku, ale z samym parkiem nic nie robimy. Podobnie jak przechodzenie przez przejście dla pieszych. わたる, czyli przechodzenie odbywa się względem przejścia dla pieszych, na co wskazuje partykuła を. 

 

Tak więc przy analizie zdania mającej za zadanie stwierdzić czy mamy do czynienia z czasownikiem przechodnim, czy nieprzechodnim musimy pamiętać o tych właściwościach czasowników ruchu.

Przechodni czy nieprzechodni? Próba rozpoznania

Mamy już sporo wiedzy, która pomoże nam w rozpoznaniu czy dany czasownik jest przechodni, czy nieprzechodni. Zróbmy zatem mały test. Poniżej przedstawiam kilka zdań. Zadanie polega na stwierdzeniu, do której grupy należy podkreślony czasownik. Znaczenia nieznanych słów oczywiście możesz sprawdzić w słowniku.

1.  田中さんは毎日森を走る。
   （たなかさんは　まいにち　もりを　はしる）
2. 私は病院で働いている。　
   （わたしは　びょういんで　はたらいている）
3. 寝る前にお茶を飲む。　
   （ねるまえに　おちゃを　のむ）
4. 人の前で歌を歌った。　
     (ひとの　まえで　うたを　うたった）
5. 太陽が光っている。
   （たいようが　ひかっている）

 

• W pierwszym zdaniu pojawia nam się czasownik ruchu はしる (biegać), a bezpośrednio przed nim partykuła を, która stoi przy słowie もり (las). To wszystko czego nam trzeba żeby stwierdzić, że mamy do czynienia z czasownikiem nieprzechodnim.

• W drugim zdaniu występuje czasownik はたらく (pracować). Teraz pomyślmy, czy mamy jakieś cechy przemawiające za tym, że może być to czasownik przechodni. Czy mamy gdzieś tu partykułę を? Nie mamy. Tłumaczenie bazowego zdania to (Ja) Pracuję w szpitalu. A czy zdanie może być zamienione na stronę bierną (Jestem pracowany w szpitalu)? Niestety nie brzmi to zbyt dobrze. Myślę, że to wystarczy by mieć pewność, że はたらくto czasownik nieprzechodni. Dodatkowo z samym szpitalem nic nie robimy.
  

• Trzecie zdanie możemy przetłumaczyć jako Przed pójściem spać piję herbatę. W tym zdaniu bierzemy pod uwagę czasownik のむ (pić). Nie jest to czasownik ruchu, a partykuła を odnosi się do dopełnienia (herbaty). Piję co? herbatę. To przepis na czasownik przechodni.

• うたう (śpiewać) to czasownik przechodni. Śpiewać możemy tylko piosenkę, więc dopełnienie w postaci piosenki jest naturalną koleją rzeczy. Oczywiście potrzebujemy też osoby, która to wykona. Śpiewać co? piosenkę.

• Słońce świeci. ひかる to czasownik pokazujący stan, w tym przypadku, słońca. Świecenie nie odbywa się względem niczego. Nie powiemy Słońce świeci ziemię, (jeśli chcemy powiedzieć oświetlać, to użyjemy czasownika てらす), dlatego dodanie dopełnienia jest w tym przypadku niemożliwe. Brak partykuły を podpowiada, że jest to czasownik nieprzechodni.

   

I jak? Dosłownie kilka cech pomogło nam skutecznie odróżnić czasownik przechodni od nieprzechodniego. Skoro mamy opanowane podstawy, przejdźmy dalej do nieco bardziej zaawansowanych informacji.

Podział czasowników przechodnich i nieprzechodnich

	他動詞	自動詞
Para przechodni-nieprzechodni	あける	あく
Przechodni bez pary nieprzechodniej	のむ	-
Nieprzechodni bez pary przechodniej	-	こおる
Przechodnio-nieprzechodnie	ひらく	ひらく

Jak widać w powyższej tabelce możemy wyróżnić cztery przypadki. 

 

Wśród czasowników istnieją takie, (1) które posiadają swoją parę przechodnią lub nieprzechodnią. Takim przykładem jest para あける - あく. W zależności od potrzeby i sytuacji możemy przedstawić dane zdarzenie, używając jednego bądź drugiego czasownika. 

 

Inną grupą są czasowniki, które (2) nie posiadają swojej nieprzechodniej pary. To znaczy, że możemy przedstawić sytuację od strony czynnej, czyli, że ktoś coś zrobił. Jednak te czasowniki nie mają formy nieprzechodniej, aby przedstawić czynność z innej perspektywy. 

 

Odwrotna sytuacja to (3) czasownik nieprzechodni, który nie ma swojej pary przechodniej. Oznacza to, że możemy pokazać, że coś się z daną rzeczą stało, jednak nie ma formy, dzięki której możemy przedstawić to w formie czynnej, czyli, że ktoś coś z daną rzeczą zrobił. Tą grupę dodatkowo podzielimy na dwie podgrupy.

 

Ponadto istnieją czasowniki, (4) które są jednocześnie przechodnie i nieprzechodnie. Za pomocą tego samego czasownika możemy przedstawić sytuację od strony wykonywania czynności, jak i pokazać, że coś z daną rzeczą się stało. 

 

A teraz omówię bardziej szczegółowo każdy przypadek.

(1) Para przechodni-nieprzechodni 

Cechą czasowników, z tej grupy jest relacja przyczynowo skutkowa. Oznacza to, że jak coś zrobimy (wyrażając to czasownikiem przechodnim) otrzymujemy skutek, który możemy wyrazić formą nieprzechodnią. Spójrzmy na poniższy przykład z użyciem あける i あく.

 

• 私は　まどを　あけた。Otworzyłem okno.

    

Nasze działanie w postaci otworzenia okna skutkuje tym, że okno jest teraz otwarte. Więc teraz możemy opisać rezultat tego działania używając czasownika nieprzechodniego. 

 

• まどが　あいた。 Okno się otworzyło.
• まどが　あいている。 Okno jest otwarte.

 

W przypadku zdania まどが  あいた możemy wyobrazić sobie dwie sytuacje.

1. Okno się otworzyło jako skutek (w tym przypadku mojego) działania.
2. Okno otworzyło się samoistnie (na przykład przez przeciąg). Lecz w tym przypadku będzie to również skutek działania wiatru i nie ma problemu, żeby powiedzieć to używając czasownika przechodniego, czyli 風（かぜ)が  まどを  あけた。Wiatr otworzył okno. 

 

A co jeśli np. drzwi otwierają się automatycznie? Jeśli nikt za tym nie stoi, to nie ma potrzeby, aby używać czasownika przechodniego. Wystarczy powiedzieć ドアが  あいた。

Czasownik nieprzechodni w formie ～ている, czyli w takiej jak w zdaniu drugim (まどが　あいている) pokazuje stan. Bardzo często w takiej sytuacji w języku polskim użyjemy w tłumaczeniu przymiotnika. Ale o tym więcej w części o tłumaczeniach. 

Spójrzmy na jeszcze jedną parę z tej grupy, けす i きえる.

 

• 私は部屋（へや）の電気（でんき)を 消 (け) した。
  Wyłączyłem światło w pokoju.

 

To przykład z czasownikiem przechodnim. Mamy wykonawcę (わたし), mamy dopełnienie, czyli to, co  w tym przypadku wyłączamy (へや の でんき）oraz czasownik. Efekt naszego działania możemy przedstawić jak poniżej: 

 

• 部屋の電気が  消 (き) えた。
  Światło w pokoju zgasło.

 

 Lub przedstawiając jako stan (za pomocą przymiotnika), że jest wyłączone:

 

• 部屋の電気が  消 (き) えていいる。
  Światło w pokoju jest wyłączone.

 

Czasownik nieprzechodni możemy wykorzystać również w taki sposób:

 

• このボタンを  押(お)すと  電気が  消える。
  Jak naciśniesz ten przycisk, to światło się wyłączy (dosł. zgaśnie). 
  

Oczywiście to, czy dany czasownik ma parę przechodnią/nieprzechodnią jest czymś, czego trzeba wyuczyć się na pamięć. Nie ma zasad pozwalających domyśleć się czy mamy do czynienia z tą akurat grupą.

Być może zastanawiasz się teraz jakiego czasownika powinieneś w końcu użyć. Tak naprawdę zależy to od tego, co chcesz podkreślić, a to czy będzie to brzmiało naturalnie to już zależy od sytuacji. 

 

Pozostając jeszcze w tej grupie wyobraź sobie, że jedziesz samochodem i z daleka widzisz drzewo leżące na drodze, które uniemożliwia ci dalszy przejazd. 

https://ijichihiroyuki.net/bousai/index.php?&cat1=saigai&p=7

Znając sytuację mamy teoretycznie kilka opcji, aby ją opisać. Użyję pary 倒す(たおす) i 倒れる (たおれる). Oto kilka gramatycznie poprawnych przykładów:

 

1. 木（き)が  倒れた。
2. 木が  倒れている。
   
3. 風（かぜ)が  木を  倒したようです。

 

Zdanie pierwsze zawiera たおれる. Partykuła i brak obecności wykonawcy to wyraźna wskazówka sugerująca, że  たおれる jest czasownikiem nieprzechodnim. 

 

Ten sam czasownik użyty jest w zdaniu drugim z tą różnicą, że jest on w formie ～ている。

 

Jaka jest różnica między tymi zdaniami i kiedy jest odpowiednia sytuacja, żeby użyć poszczególnej opcji? 

 

Zdania pierwsze informuje nas o tym, że drzewo się przewróciło. Najlepszą sytuacją do użycia tej opcji jest moment, kiedy widzieliśmy to zdarzenie. 

木が倒れた！

木が倒れた！Drzewo się przewróciło! Gdybyśmy widzieli moment, kiedy to drzewo upadło, to naturalną reakcją będzie to krótkie zdanie. 

 

A w jakiej sytuacji moglibyśmy użyć zdania drugiego 木が倒れている？

 

W tym przypadku, znowu, teoretycznie moglibyśmy odnieść to do dwóch sytuacji. 

 

Gdybyśmy widzieli dokładnie moment, w którym drzewo przechyla się ewidentnie lecąc na ziemie, moglibyśmy powiedzieć że (teraz) "drzewo się przewraca". 

 

Jednak szansa na to, że będziemy tego świadkami jest dość mała i sam proces tego "przewracania się" jest zbyt krótki, by fatygować się do użycia formy ～ている do opisania, że coś się teraz dzieje (ale w teorii jest to możliwe). 

 

Dużo częściej będzie okazja do użycia formy ～ている z czasownikami nieprzechodnimi, by wyrazić stan jaki zastaliśmy. 

 

Gdy zbliżamy się powoli do przewróconego drzewa, które widać już z daleka, możemy powiedzieć:

 

あぶない！あそこに  木が  倒れているよ！
Uważaj! tam jest przewrócone drzewo. 

 

Tłumaczenie na polski jest trochę naciągane, ale przetłumaczyłem to tak, by bardziej podkreślić japoński niuans. W tym przypadku skupiamy się na rezultacie (dlatego たおれる, czyli wersja nieprzechodnia) i dodatkowo podkreślamy, że ten stan trwa (dlatego w formie ～ている). 

Ostatnia opcja, czyli ta, której prawdopodobnie nie usłyszelibyśmy w tej sytuacji to zdanie trzecie. W tym przypadku użyta jest wersja przechodnia by pokazać, że ktoś (lub w tym przypadku coś — wiatr) przyczynił się do tego, że to drzewo się przewróciło. 

 

Dodatkowo, jako że jest to nasze przypuszczenie, ponieważ nie widzieliśmy tego zdarzenia, na końcu dodana jest konstrukcja gramatyczna ～ようです, która pokazuje, że wnioskujemy na podstawie obiektywnych faktów. 

 

Tak jak wspomniałem, czasowniki przechodnie wymagają wykonawcy czynności, więc powiedzenie 木を倒した pozostawiałby niedosyt w postaci braku informacji, kto to drzewo przewrócił lub co to drzewo przewróciło. 

 

Omówię teraz drugą grupę czyli czasowniki bez pary nieprzechodniej.

(2) Czasowniki przechodnie bez pary nieprzechodniej

Kolejna grupa to czasowniki bez pary nieprzechodniej. Spójrzmy od razu na zdanie przykładowe z czasownikiem 飲む (のむ).

• 私は毎朝 (まいあさ) コーヒーを 飲む。
  Codziennie rano piję kawę. 

 

のむ to czasownik oznaczający m.in. pić. Czasownika pić używamy w zdaniu najczęściej z dopełnieniem. Potrzebujemy zatem czegoś, do czego możemy odnieść ten czasownik. 

 

Aczkolwiek zarówno w języku polskim jaki i w japońskim samo powiedzenie  "idziemy się napić?" (jap. 飲みに行きませんか) jest jak najbardziej możliwe. Ale mówiąc w takim podstawowym ujęciu to najczęściej zobaczymy のむ w układzie Xをのむ.

 

A co jeśli chcemy powiedzieć, że coś zostało wypite przez kogoś (strona bierna)? W języku polskim jak i japońskim taka konstrukcja jest jak najbardziej poprawna. Jak już wspomniałem na początku:

 

Cechą charakterystyczną zdań z czasownikami przechodnimi jest również to, że można je wyrazić w stronie biernej. Zdanie Dziecko zepsuło zabawkę można w prosty sposób zamienić na Zabawka została zepsuta przez dziecko. 

 

W zdaniach z czasownikami przechodnimi potrzebujemy kogoś, kto tę czynność wykona.

 

Aby po japońsku powiedzieć, że coś zastało wypite, musimy po prostu od takiego czasownika stworzyć formę bierną.

                のむ (pić) → のまれる (być pitym) 

Wiadomo, że powyższy przykład w formie biernej bez kontekstu brzmi trochę dziwnie, więc spójrzmy na zdania poniżej:

• 恐竜が（きょうりゅう）池(いけ)の  水(みず)を すべて飲んだ。
  Dinozaur wypił całą wodę ze stawu.

a teraz formie biernej:

 

• 池の水が  恐竜に  飲まれた。
  Woda została wypita przez dinozaura.

 

I mamy przedstawioną sytuację z dwóch perspektyw. W pierwszym zdaniu od strony wykonawcy tej czynności, czyli dinozaura, a w drugim od strony wody ze stawu, gdzie to właśnie woda jest podmiotem, czyli czymś na czym została wykonana czynność. Ważne jest, by wtedy pamiętać, że przy wykonawcy musi stać partykuła に. 

 

Być może zastanawiasz się, czy czasowniki przechodnie, które mają parę nieprzechodnią, mogą być użyte w formie biernej i jaka będzie różnica między czasownikiem biernym przechodnim a zwykłym nieprzechodnim. Jeśli tak, to na to pytanie odpowiem w dalszej części artykułu.

 

A teraz przejdźmy do trzeciej grupy.

(3) Czasowniki nieprzechodnie bez pary przechodniej

W tej grupie rozpatrzymy dwie podgrupy: 

(1) czasowniki wyrażające zjawiska naturalne

(2) czasowniki wyrażające czynności autonomiczne

 

(1) pierwszą podgrupą są czasowniki, które przedstawiają zjawiska naturalne, które dzieją się same z siebie i nie potrzebują nikogo, by to zjawisko się zadziało, dlatego forma przechodnia nie istnieje. Omówię to na przykładzie dwóch czasowników z tej podgrupy,
 

• 凍る (こおる) - zamarzać, oraz  
• 光る (ひかる) - świecić.  

 

Spójrzmy na poniższy przykład.

• 湖（みずうみ)が  凍った。Jezioro zamarzło.

        lub

• 湖が  凍っている。Jezioro jest zamarznięte.

 

Zamarznięcie to zjawisko naturalne, więc nie potrzebujemy osób trzecich, by tak się stało.
   

No dobrze, ale przecież można coś zamrozić. Czy można taką czynność wyrazić po japońsku? Można. Ale będziemy potrzebować do tego formy sprawczej. Człowiek nie ma nadprzyrodzonych mocy i nie jest w stanie czegoś zamrozić, ale może sprawić, by to się stało. 

 

Zamieńmy więc こおる na formę sprawczą.

こおる　→　こおらせる

• 私は冷凍庫 (れいとうこ)で  水を  凍らせた。
  Zamroziłem wodę w zamrażarce. (dosł. sprawiłem, że zamarzła) 

こおった czy こおらせた?

Zamarznięte czy zamrożone? Którego użyć? 

 

To zależy oczywiście od sytuacji. Jeśli chcemy podkreślić, że ktoś się do tego zamarznięcia przyczynił, zrobił (czy też sprawił) to celowo, to lepiej będzie użyć こおらせた, jak na ilustracji poniżej.

https://vefroty.co.jp/frozen_recipe/frozen_sweets/

凍らせスイーツ to dosłownie こおらせたスイーツ, czyli zamrożone słodycze. Ktoś przeprowadził test zamrażając 10 produktów. Tak więc zrobił to celowo, sprawiając, że słodycze są zamarznięte. 

 

Natomiast, jeśli szlibyśmy drogą w zimowy mroźny dzień i zauważyli na drodze zamarznięte słodycze, to o wiele bardziej naturalną reakcją byłoby powiedzenie こおったスイーツ, ponieważ wtedy nie doszukujemy się tego, czy ktoś to zrobił, tylko stwierdzamy fakt, że są zamarznięte, a nie zamrożone przez kogoś.

Przeanalizujmy jeszcze jeden przykład z tej podgrupy. 

 

Czasownik ひかる oznaczający świecić. ひかる użyjemy, aby opisać przedmiot, który wytwarza światło. Stwórzmy kilka zdań przykładowych z tym czasownikiem. 

• ほたるが  ひかる。
  Świetliki świecą.
• 太陽 (たいよう)は  どうしてひかるの？
  Dlaczego słońce świeci?

Żeby było łatwiej, wybrałem takie przykłady, które również przedstawiają świecenie jako zjawisko naturalne, gdzie nie potrzebna jest niczyja ingerencja. Oczywiście, możemy powiedzieć, że żarówka świeci, ale zanim wytłumaczę to zagadnienie, zajmijmy się obecnym przykładem. 

W przypadku powyższych dwóch zdań przykładowych nawet ciężko będzie użyć formy sprawczej, ponieważ nikt nie musi i nie może sprawić żeby te zjawiska powstały. Dzieją się one samoistnie i w sposób naturalny, więc nie ma potrzeby, by istniała forma przechodnia. 

No ale przecież można sprawić, by coś się świeciło/zaświeciło.

ひかる → ひからせる

https://www.youtube.com/watch?v=9uhVvoNEBY4&ab_channel=MappyPhoto

Powyższa ilustracja przedstawia miniaturkę z filmu instruktażowego, jak w photoshopie sprawić by coś świeciło. Jak już zauważyliście na środku mamy piękny napis: 光らせる。 

 

Czyli jeśli sztucznie sprawiamy, że coś świeci, to taką czynność opiszemy formą sprawczą. Ale jeśli, ktoś by zobaczył tę ilustrację, powiedziałby:

 

• あ、この風船 (ふうせん)が  ひかっているようにみえる！
  O! Ten balon wygląda jakby świecił!

I teraz, mimo że nie jest to do końca naturalne zjawisko, to efekt końcowy jest taki, że coś świeci już jakby samoistnie, więc wtedy śmiało możemy użyć ひかる.  

Podsumowując:

 

-  ひかる użyjemy gdy chcemy podać informację ogólną, jakąś cechę np. świetliki to robaki, które świecą. 

- ひからせる użyjemy jeśli ktoś lub coś sprawia, że coś się świeci; ta forma opisuje czyjeś działanie. 

- ひかっている opisuje obecny stan czegoś lub kogoś; coś się świeci.

Wracając teraz do żarówki, o której wspomniałem wcześniej. Dla przypomnienia, napisałem:

Oczywiście, możemy powiedzieć, że żarówka świeci, ale zanim wytłumaczę to zagadnienie, zajmijmy się obecnym przykładem. 

Tu również będzie sytuacja podobna — możemy sprawić, że żarówka będzie świecić. Choć żarówka nie jest czymś, co występuje w przyrodzie i jest zjawiskiem naturalnym, to jednak nawiązuje do niego i możemy to podpiąć pod tą grupę. Aczkolwiek nie ma to znaczenia podczas tworzenia zdań. Jedynie podczas tłumaczenia na język polski będzie można delikatnie podkreślić różnicę, o czym wspominam nieco szerzej w artykule o problemach w tłumaczeniu. [LINK]

(2) Druga podgrupa to czasowniki wyrażające czynności autonomiczne, czyli takie, którymi nie oddziałujemy na nikogo innego niż my sami. Tak więc jesteśmy wykonawcą tej czynności, ale nie wpływamy na nic ani nikogo. Myślę, że przykłady najlepiej to zobrazują. Oto kilka czasowników z tej podgrupy.

 

• 寝る (ねる) - spać
• 死ぬ (しぬ) - umierać
• 疲れる (つかれる) - zmęczyć się
• 座る (すわる) - usiąść

 

Każdy z powyższych czasowników przedstawia czynność, która dotyczy tylko jej wykonawcy. Przeanalizujemy teraz zdania przekładowe z tymi czasownikami.

• 彼は  ベッドで  ねている。
  On śpi w łóżku.
• 彼女 (かのじょ)は 事故(じこ)で  しんだ。
  Ona zginęła w wypadku.
  
• 私は  つかれている。
  Jestem zmęczony.
• あそこに  だれかが   すわっている。
  Ktoś tam siedzi.

 

Wszystkie powyższe czasowniki nie mają formy przechodniej. Możemy jedynie sprawić, że ktoś zaśnie, umrze, zmęczy się, lub usiądzie. Do tego potrzebować będziemy formy sprawczej. Nie chcę za bardzo rozpisywać się o formie sprawczej, ponieważ nie jest to temat artykułu, więc przejdę teraz do podsumowania tej grupy. 

Czasowniki z tej grupy wyrażają czynności, które nie wpływają na nic ani na nikogo innego. Możemy jedynie sprawić, że coś się stanie, ale nawet jeśli sprawimy, że ktoś zaśnie albo zaświeci coś, czy ja zmuszę kogoś do zaświecenia czegoś, to i tak my tylko sprawiamy, że z daną rzeczą czy osobą coś się dzieje. Jeśli chcemy podkreślić naszą rolę w tym, korzystamy z formy sprawczej. 

UWAGA#1 Obecnie można znaleźć w nowych słownikach elektronicznych czy w Internecie oddzielne czasowniki takie jak こおらす・しなす・のます itp., które tłumaczy się i wykorzystuje jak formy sprawcze omawiane w tej sekcji. Ich powstanie i wszelkie informacje na ten temat to treść na oddzielny artykuł, ale chciałbym, żebyście wiedzieli, że coś takiego też istnieje. 

Teraz przejdźmy do omówienia ostatniej grupy.

 

(4) Czasowniki przechodnio-nieprzechodnie

Czasami sprawdzając znaczenie słowa w słowniku, czy to elektronicznym, czy papierowym, możemy zauważyć, że dany czasownik jest jednocześnie przechodni i nieprzechodni.

https://aedict-online.eu/

Oznacza to, że  tego samo czasownika może użyć zarówno do tego, żeby pokazać, że my coś zrobiliśmy jak i że coś z czymś się stało. Kilka przykładów:

• ドアが  ひらいた。 Drzwi się otworzyły.
• ページを  ひらく。 Otworzyć stronę (w książce).

 

Innym czasownikiem jest ふく. W wersji przechodniej oznacza dmuchać, a w nieprzechodniej wiać. W takiej sytuacji w języku polskim potrzebujemy dwóch różnych czasowników, a w języku japońskim wystarczy jeden, który może być użyty na dwa wymienione sposoby.

• 風 (かぜ)が  吹 (ふ) く。 Wiatr wieje.
• 笛 (ふえ)を  吹く。 Dmuchać w gwizdek.

 

Bardzo dużo takich przykładów jest wśród słów stworzonych na zasadzie złożenia rzeczownik + する.

再開 (さいかい) する - wznowić, ponownie otworzyć

• 会議 (かいぎ)が  再開した。
  Spotkanie biznesowe zostało wznowione*
  
• 社長 (しゃちょう)が 会議を  再開しました。
  Szef wznowił spotkanie.

Na szczęście informacje o tym czy danego czasownika używamy jako przechodniego, czy nieprzechodniego możemy znaleźć w słownikach.

https://aedict-online.eu/

* Jak można zauważyć użyłem tu strony biernej choć w japońskim zdaniu nie została ona użyta. Opowiem o tym dokładniej w artykule "problemy tłumaczeniowe" 

I to była ostatnia grupa, którą chciałem omówić w tym artykule. Pozostaje nam jeszcze jedna kwestia do wyjaśnienia.  

 

Jeśli już dobrze zrozumiałaś/łeś to co do tej pory omówiłem, możemy ruszać do kolejnego tematu. Jeśli jednak potrzebujesz odpoczynku i czasu na przyswojenie tego, to zawsze możesz to wrócić później :)

Różnica między czasownikiem przechodnim biernym a czasownikiem nieprzechodnim

Zacznijmy od tych dwóch zdań: 

1. 木が 倒（たお）された。
2. 木が 倒（たお）れた。

 

W obu przypadkach wypowiadamy te zdania z perspektywy drzewa, że to z drzewem się coś stało. 

 

Pierwsze zdanie zapisane jest przy pomocy strony biernej czasownika przechodniego, a drugie wykorzystuje czasownik nieprzechodni. Jaka jest różnica?

Jest to bardzo proste. Każde zdanie akcentuje coś innego. Gdy damy czasownik przechodni w formie biernej podkreślamy czyjś udział w tym wydarzeniu. (1) 木が倒された oznacza zatem, że drzewo zostało przewrócone ale przez kogoś lub coś.  

 

Zdanie (2) 木が倒れた skupia się tylko na efekcie — drzewo przewróciło się. Nie dochodzimy więc czy ktoś to zrobił celowo, po prostu skupiamy się na tym, że jest przewrócone.

Spójrzmy na ten przykład z anime Naruto Shippuden.

                                                           źródło: www.wbijam.pl

何 (なに) ？　結界 (けっかい)が  破 (やぶ) られた。

Jak można zauważyć, kilka osób próbuje się siłą wedrzeć do wioski, która jest chroniona barierą (けっかい). Żeby dostać się do środka, muszą tę barierę przełamać (やぶる). Osoby będące w wiosce zauważyły, że bariera została przerwana. 

 

Czasownik やぶる to czasownik przechodni oznaczający przerwać, zniszczyć, itp.

 

• ふくろを  やぶる。Rozerwać torbę.

 

やぶる ma swoją formę nieprzechodnią やぶれる. Ale mimo to w tej scenie osoba z wioski użyła strony biernej od wersji przechodniej. Dlaczego? 

 

Ponieważ ta bariera nie mogła się rozpaść samoistnie. Ktoś musiał się do tego przyczynić. I właśnie dlatego, żeby podkreślić czyjeś działanie, użyty jest czasownik przechodni w formie biernej.

To tyle jeśli chodzi o najważniejsze informacje na temat czasowników przechodnich i nieprzechodnich z małymi bonusami 😃

 

Dziękuję za przeczytanie do końca i do zobaczenia w kolejnych artykułach. Koniecznie podziel się wrażeniami w komentarzu.

Wsparcie

Jeśli podoba Ci się to, co robię i jest to przydatne, możesz okazać wsparcie, zostając moim patronem 

https://patronite.pl/nippongo20

bądź stawiając mi symboliczną kawę. Będę wdzięczny za każdą 😌👍

https://buycoffee.to/nippongo

 

Źródła wiedzy, grafik i filmów

1. Praktyka własna
2. Hyuuman akademii, Nihongo Kyouiku Nouryoku Kentei Shiken; wydanie piąte
   
3. https://wbijam.pl/
4. https://www.ac-illust.com/
5. https://aedict-online.eu/